Normal bir omurgada omurlar birbirleri üzerinde dik ve düzenli bir şekilde dizilim gösterirler. Omurun bütünlüğü, kas dokusu, bağlar, eklemler ve diskler bu dizilimin düzenli bir şekilde oluşmasını sağlayan yapılardır. Spondiloliztezis omurganın bu dizilimin bozularak omurun öne veya arkaya doğru kaymasını ifade eder. Bu kayma sonucu omurganın içinde seyreden omuriliğin ve ondan çıkan sinir köklerinin sıkışmasına sebep olur. Sıkışma kendini bel ve/veya bacak ağrıları ile kendini gösterir.
Spondiloliztezis en sık lomber yani bel bölgesinde görülür. Bu bölgenin daha aktif olması ve binen yükün fazlalığı spondiloliztezisin bu bölümde sık görülmesine neden olur. Lomber bölge 5 omurdan oluşur. Lomber bölgeden sonra sakrum dediğimiz pelvis ile omurgalar arasındaki geçiş bölgesini oluşturan yekpare 5 omurdan oluşan kısım bulunur. Bel kayması en sık 4. ve 5. omur veya 5. omur ile sakrum arasında gerçekleşir.
Sağlıklı bir insanın omuriliği lomber ikinci omur seviyesinde sonlanır bu seviyeden sonra omurilik zarı sakrumun içine kadar uzanır ancak bu zarın oluşturduğu kılıftan yalnızca sinir lifleri geçer. Omurilik dışardan oluşacak baskılara karşı çok hassastır. Bu sayede L2 vertebrasının altındaki seviyelerde sık görülen bel fıtığı bel kayması gibi problemler yalnızca sinir liflerini etkileyerek ciddi nörolojik hasarlardan bizi korumuş olur.
Nedenleri
Gençlerde bel kaymasının en sık nedeni omurları oluşturan eklem yapılarının bütünlüğü sağlayan kemik yapıda oluşan kırıklardır. Bu kırıklar düşme veya belin arkaya doğru fazla gerilmesine neden olan sportif hareketlere bağlı oluşabilir. Bu kırıklara bağlı kaymalar en fazla lomber bölge ile sakrum arasında görülür.
İleri yaşlarda ise dejeneratif yani yıpranmaya bağlı görülür. Bağ ve eklem dokularında oluşan yıpranma kas dokusundaki zayıflık bu kaymaların en önemli sebeplerindendir. Bel kayması genellikle tek seviyede görülmekle birlikte birden fazla seviyede de görülebilir.
Travma, kemik yapıyı eriten tümörler, cerrahiye bağlı eklem yapısının bozulması da bel kaymasının nedenleri arasındadır.
Belirti ve Bulgular
Spondilolistezisli hastalardaki en yaygın şikayet belde ve kalçada ağrıdır. Genellikle ağrı arkaya eğilmekle artarken, öne eğilmekle şiddeti azalır. Bu nedenle hastalar yürürken baston gibi bir destekle bükülerek yürümeyi tercih eder. Bel kaslarında spazm olması da sık karşılaşılan bir yakınmadır. Mekanik faktörler ağrının oluşumunu tetikler yürümekle sinir kökleri sıkışarak ağrıyı artırır. Tipik olarak istirahatle yatmakla ağrı azalır. Bel kayması omurların arasında bulunan diskinde yer değişmesine ve sinir köklerine baskı yapmasına yol açar. Ağrı oluşmasında faset eklemlerde oluşan bozulma, sinir köklerinin baskı altında kalması, kas dokusunda oluşan spazm etkilidir. Sinirin baskı altında kalması ağrı ve uyuşmayla kendini gösterir. İleri kayma olgularında omurilik kanalının ileri derecede daralmasına bağlı idrar ve büyük abdest problemleri, cinsel fonksiyon bozuklukları gelişebilir.
Tanı
Tanı, ayrıntılı bir öykü ve fiziki muayene ile başlar. Doktorunuz şikayetleriniz ve problemlerinizin günlük hayatınızı nasıl etkilediğiyle ilgili sorular soracaktır. Ayrıca hangi pozisyonlarda ve aktivitelerde ağrı şiddetinin azaldığı ya da arttığı da sorgulanmalıdır. Daha sonra duruşunuz ve belinizdeki hareket miktarı muayene edilmelidir. Hangi hareketler sırasında ağrı ve benzeri şikayetlerin olduğu kontrol edilmelidir. Duyu, kas gücü ve refleks muayenesi de yapılmalıdır.
Genellikle bel bölgesinin röntgen görüntülemesi yapılır. Değişik pozisyonlarda bel röntgenleri çekilir. Bu sayede hangi omurun kaydığı ve kayma miktarı saptanır.
Kemik yapıda detaylı inceleme için bilgisayarlı tomografi, omurilik ve diğer yumuşak doku elemanlarını incelemek için ise MR (Manyetik Rezonans Görüntüleme) çekilir.
Tedavi
Uygulanacak tedavi yöntemini; kaymanın düzeyi, hastanın yakınma miktarı, nörolojik hasar düzeyi gibi faktörler belirler. Hafif bel kayması olan belirgin yakınması bulunmayan olgulara analjezik tedavi, gerekirse fizik tedavi ve rehabilitasyon yeterli gelir. Yakınmaları fazla olan, buna bağlı günlük yaşantısı sekteye uğrayan orta ve ileri derecede kaymalı olgularda ise cerrahi tedavi planlanır.
Cerrahi Tedavi
Bel kayması mekanik bir problemdir. Bu nedenle anormal mekanik bölgenin stabilize edilmesi gerekmektedir. Günümüzde bel kaymasını düzeltmek için omurgalar cerrahi olarak vidalanarak kayma düzeltilmeye çalışılır. Bası altında kalan omurilik kanalı ve sinir kökleri basıya neden olan kemik, bağ dokusu ve disklerin alınması ile rahatlatılır. Cerrahın tercihine bağlı olarak disk dokusu temizlenerek omurların arasına kaynamayı hızlandıracak ve disk yüksekliğini koruyacak protez konulabilir.
Henüz cerrahi tedavi gerektirmecek kadar ileri olmayan veya çeşitli sebeplerden dolayı ameliyat edilemeyen hastalarda sinir kökü ve faset eklem blokajı gibi ağrıyı azaltan yöntemler uygulabilir.
İleri derecede kayması bulunmayan ancak sinir kökü baskısına bağlı ağrısı bulunan dejeneratif spondiloliztezislerde vida yerleştirilmeden yalnızca sinir kökünün rahatlatılmasına yönelik cerrahi tedavilerde uygulanabilir. Bütün bu yöntemler hastanın durumu cerrahın yönelimi gibi çeşitli faktörlere göre planlanır.